के हो डिम्याट खाता ?
Author
NEPSE trading
शेयर कारोबार गर्ने लगानीकर्ताहरूले आफ्नो शेयरलाई सुरक्षित र सहज तरिकाले भण्डारण गर्नका लागि प्रयोग गर्ने खाता डिम्याट खाता हो। डिम्याट अंग्रेजी शब्द डिम्याटेरियलाइजेसन (Dematerialization) को छोटकरी रूप हो, जसको अर्थ भौतिक प्रमाणपत्रलाई विद्युतीय रूपमा बदल्नु हो। नेपालमा धितोपत्र कारोबारलाई सुरक्षित, सरल र आधुनिक बनाउन नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) ले १ साउन २०७३ बाट अनिवार्य रूपमा डिम्याट खाता खोल्नुपर्ने नियम लागू गरेको छ।
डिम्याट खाताको महत्व
डिम्याट खाता बैंक खाताको जस्तै हो, जसमा शेयर, म्युचुअल फन्डका एकाइ, ऋणपत्र आदि विद्युतीय रूपमा भण्डारण गरिन्छ। यसले कागजी प्रमाणपत्रको आवश्यकता हटाउँछ र कारोबारलाई सुरक्षित बनाउँछ। लगानीकर्ताले बैंकमा नगद जम्मा गर्ने जस्तै गरी, डिम्याट खातामा शेयर जम्मा गर्न सक्छन् र विद्युतीय रूपमा कारोबार गर्न सक्छन्।
डिम्याट खाताका फाइदा
१. विद्युतीय भण्डारण: डिम्याट खातामा शेयरहरू विद्युतीय रूपमा भण्डारण गरिन्छ, जसले भौतिक प्रमाणपत्रको झन्झट हटाउँछ। यसले शेयरको हराउने, चोरी हुने, वा क्षति हुने जोखिमलाई कम गर्छ।
२. केन्द्रीय निक्षेप: नेपालमा केन्द्रीय निक्षेप निकायका रूपमा सीडीएस एण्ड क्लियरिङ लिमिटेड (सीडीएससी) ले काम गर्दछ। यसले सबै सूचीकृत धितोपत्रहरूको कस्टोडियनको रूपमा कार्य गर्दछ र लगानीकर्ताको डिम्याट खाता खोल्न तथा सञ्चालन गर्न सहयोग गर्छ।
३. सहज लेनदेन: डिम्याट खाताको प्रयोगले शेयर खरिद-बिक्री प्रक्रिया सजिलो बनाएको छ। लगानीकर्ताले विद्युतीय रूपमा शेयर खरीद-बिक्री गर्न सक्छन् र तुरुन्तै आफ्नो डिम्याट खातामा जम्मा वा घटाउन सक्छन्।
४. कागजरहित कारोबार: डिम्याट खाताको प्रयोगले कागजी प्रमाणपत्रको आवश्यकता हटाउँछ, जसले कारोबारलाई छिटो र सुरक्षित बनाउँछ।
५. कम लागत: डिम्याट खाता खोल्न र सञ्चालन गर्न कम लागत लाग्छ। पहिलो पटक रु. १५० तिर्नुपर्छ र हरेक वर्ष नवीकरणका लागि रु. १०० तिर्नुपर्छ।
डिम्याट खाता सञ्चालन प्रक्रिया
डिम्याट खाता खोल्नका लागि लगानीकर्ताले नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट अनुमति प्राप्त तथा सीडीएससीबाट सदस्यता प्राप्त गरेका निक्षेप सदस्य (डीपी) मा जानुपर्छ। डीपीले लगानीकर्ताको डिम्याट खाता खोल्न, धितोपत्र जम्मा गर्न, तथा अन्य सेवा प्रदान गर्न सहयोग गर्छ।
डिम्याट खाता सञ्चालनका प्रमुख पक्षहरू
१. केन्द्रीय निक्षेप निकाय: सीडीएससीले डिम्याट खातामा धितोपत्र भण्डारण तथा व्यवस्थापन गर्छ। यसले निक्षेप सदस्यहरूलाई सदस्यता दिई उनीहरूको कार्यको अनुगमन र निरीक्षण गर्दछ।
२. निक्षेप सदस्य (डीपी): डीपीहरू बैंक, वित्तीय संस्था, मर्चेन्ट बैंकर वा धितोपत्र ब्रोकर हुनुपर्छ। यिनीहरूले लगानीकर्तालाई डिम्याट खाता खोल्न, धितोपत्र जम्मा गर्न, र कारोबार गर्न सहयोग गर्छन्।
३. धितोपत्र जारी गर्ने कम्पनीहरू: यिनीहरूले धितोपत्र सर्वसाधारणमा निष्काशन गरी शेयर रजिष्ट्रार मार्फत डिम्याट खातामा शेयर जम्मा गरिदिन्छन्।
निष्कर्ष
डिम्याट खाताको प्रयोगले शेयर कारोबारलाई आधुनिक, सुरक्षित र छिटो बनाएको छ। यसले शेयर बजारमा लगानी गर्न सहजता प्रदान गरेको छ र लगानीकर्ताको संख्यामा वृद्धि गरेको छ। डिम्याट खाताले विद्युतीय माध्यमबाट धितोपत्रको सुरक्षित भण्डारण र सरल कारोबारको व्यवस्था गरेको छ। यसको प्रयोगले नेपालको पूँजी बजारलाई थप सुदृढ र विश्वसनीय बनाउने विश्वास गरिएको छ।
