नेपालमा मुद्रास्फीति ३.७५%ः क्षेत्रीय भिन्नता र नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकबाट आर्थिक विश्लेषण
Author
NEPSE trading
काठमाडौं, २७ चैत २०८१ – नेपाल राष्ट्र बैंक (एनआरबी) ले आर्थिक वर्ष २०८१/८२ (२०२४/२५) को पहिलो आठ महिनाको आर्थिक तथ्यांक सार्वजनिक गरेको छ। तथ्यांकअनुसार वार्षिक बिन्दुगत आधारमा उपभोक्ता मूल्य सूचकांकमा आधारित मुद्रास्फीति ३.७५% रहेको छ। साथै, पारिस्थितिक क्षेत्रहरू (काठमाडौं उपत्यका, तराई, पहाड र हिमाल) मा आधारित विस्तृत उपभोक्ता मूल्य सूचकांक (सीपीआई) तथ्यांकले क्षेत्रीय भिन्नता देखाएको छ। हिमाली क्षेत्रमा सबैभन्दा उच्च ४.७७% मुद्रास्फीति देखिएको छ भने काठमाडौं उपत्यकामा सबैभन्दा कम ३.२५% रहेको छ। यो प्रतिवेदनले निर्यातमा उल्लेख्य वृद्धि र शोधनान्तर बचतको बलियो अवस्थासहित नेपालको आर्थिक स्थिरता र क्षेत्रीय विविधताको चित्रण गरेको छ।
मुद्रास्फीति प्रवृत्तिः क्षेत्रीय विश्लेषण
सीपीआई तथ्यांक, जुन आधार वर्ष २०२३/२४=१०० मा आधारित छ, चार पारिस्थितिक क्षेत्रहरूमा मूल्य परिवर्तनको ट्र्याक राख्छ। समग्र सीपीआई २०२३/२४ को फागुन/चैतमा ९९.५० बाट २०२४/२५ को फागुन/चैतमा १०२.२३ पुगेको छ, जसले ३.७५% को वार्षिक मुद्रास्फीतिलाई प्रतिबिम्बित गर्छ। तर, क्षेत्रीय भिन्नताहरू स्पष्ट छन्:
काठमाडौं उपत्यका: यहाँ सीपीआई एक वर्षमा ९९.७२ बाट १०२.९६ पुगेको छ, जसले ३.२५% को मुद्रास्फीति देखाउँछ। मासिक आधारमा, २०२४/२५ को माघ/फागुन (१०२.९०) बाट फागुन/चैत (१०२.९६) मा ०.०५% को मामूली वृद्धि भएको छ। उपत्यकामा खाद्य र पेय पदार्थको मूल्य मासिक आधारमा ०.२६% ले घटेको छ, जबकि गैर-खाद्य र सेवाहरू ०.१७% ले बढेका छन्, जसले शहरी खपतको स्थिरता संकेत गर्छ।
तराई: कृषि र औद्योगिक केन्द्रको रूपमा रहेको तराई क्षेत्रमा सीपीआई ९९.१३ बाट १०२.८७ पुगेको छ, जसले ३.७७% को वार्षिक मुद्रास्फीति देखाउँछ, जुन राष्ट्रिय औसतसँग नजिक छ। मासिक आधारमा, सीपीआई ०.१४% ले बढेको छ। खाद्य र पेय पदार्थको मूल्य ०.२३% ले घटेको छ, तर गैर-खाद्य र सेवाहरू ०.३७% ले बढेका छन्, जसले यातायात र अन्य सेवाहरूमा उच्च लागत देखाउँछ।
पहाड: पहाडी क्षेत्रमा वार्षिक मुद्रास्फीति ४.७२% रहेको छ, जहाँ सीपीआई ९८.७३ बाट १०३.४० पुगेको छ। तर, मासिक आधारमा सीपीआई ०.०१% ले घटेको छ, जुन मुख्य रूपमा खाद्य र पेय पदार्थको मूल्यमा ०.६४% को कमीले प्रभावित छ, यद्यपि गैर-खाद्य र सेवाहरू ०.३८% ले बढेका छन्। यसले खाद्य वस्तुहरूमा छोटो अवधिको मूल्य समायोजन देखाउँछ, सम्भवतः मौसमी आपूर्ति सुधारका कारण।
हिमाल: हिमाली क्षेत्रमा सबैभन्दा उच्च ४.७७% मुद्रास्फीति देखिएको छ, जहाँ सीपीआई १००.२० बाट १०४.९८ पुगेको छ। मासिक आधारमा, सीपीआई ०.०७% ले घटेको छ, मुख्य रूपमा खाद्य र पेय पदार्थको मूल्यमा ०.६६% को कमीले। तर, गैर-खाद्य र सेवाहरू ०.३०% ले बढेका छन्। गैर-खाद्य र सेवाहरूमा वार्षिक ६.०३% को उच्च मुद्रास्फीतिले यो दुर्गम क्षेत्रमा यातायात र लजिस्टिक चुनौतीहरूका कारण लागत दबाब देखाउँछ।
व्यापक आर्थिक परिदृश्यः व्यापार र विप्रेषणमा वृद्धि
एनआरबीको प्रतिवेदनले नेपालको बाह्य क्षेत्रमा सकारात्मक विकासहरू पनि उजागर गरेको छ। निर्यात ५७.२% ले उल्लेख्य रूपमा बढेको छ, जुन आयातको ११.२% वृद्धिलाई पार गरेको छ। यो साँघुरिएको व्यापार घाटाले शोधनान्तर स्थितिमा रु.३१०.३७ अर्बको बचत ल्याएको छ, जसले बाह्य स्थिरतामा सुधार देखाउँछ। विदेशी विनिमय सञ्चिति १७.२७ अर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ, जसले विश्वव्यापी आर्थिक अनिश्चितताहरूविरुद्ध बलियो बफर प्रदान गर्छ।
विप्रेषण आप्रवाह, जुन नेपालको अर्थतन्त्रको जीवनरेखा हो, नेपाली रुपैयाँमा ९.४% र अमेरिकी डलरमा ६.९% ले बढेको छ। विप्रेषणको यो स्थिर वृद्धिले घरायसी खपतलाई समर्थन गर्छ, जसले काठमाडौं उपत्यकाजस्ता शहरी क्षेत्रहरूमा देखिएको स्थिर मुद्रास्फीतिलाई योगदान गरेको हुन सक्छ।
राजस्व र मौद्रिक सूचकहरू
राजस्वको हिसाबले, सरकारको खर्च रु.८३९.३६ अर्ब रहेको छ भने राजस्व परिचालन रु.७२०.३५ अर्ब रहेको छ, जसले राजस्व घाटा देखाउँछ। विस्तृत मुद्राप्रदाय आठ महिनामा ४.८% ले विस्तार भएको छ, वार्षिक आधारमा ९.९% को वृद्धि भएको छ, जसले अर्थतन्त्रमा तरलताको वृद्धि देखाउँछ। बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको निक्षेप ४.३% ले र निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जा ६% ले बढेको छ, वार्षिक वृद्धिदर क्रमशः ९.५% र ७.७% रहेको छ। यो मध्यम कर्जा वृद्धिले सतर्क ऋण प्रवाह देखाउँछ, सम्भवतः मुद्रास्फीति दबाबको प्रतिक्रियामा।
व्याख्या: क्षेत्रीय भिन्नता र आर्थिक प्रभाव
सीपीआई तथ्यांकले क्षेत्रीय मुद्रास्फीतिमा उल्लेख्य भिन्नता देखाउँछ, जसले नीति र आर्थिक योजनाका लागि महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्छ:
शहरी स्थिरता बनाम ग्रामीण दबाब: काठमाडौं उपत्यकाको कम मुद्रास्फीति दर (३.२५%) ले वस्तु र सेवाहरूमा राम्रो पहुँच, स्थिर आपूर्ति शृंखला र उच्च क्रयशक्ति प्रतिबिम्बित गर्छ। यसको विपरीत, हिमाली क्षेत्रको ४.७७% मुद्रास्फीति, विशेष गरी गैर-खाद्य र सेवाहरूमा ६.०३% को वृद्धि, दुर्गम क्षेत्रको चुनौतीलाई उजागर गर्छ, जहाँ यातायात लागत र सीमित बजार पहुँचले मूल्य बढाउँछ। पहाडी क्षेत्रको ४.७२% मुद्रास्फीति, मासिक कमी भए पनि, आपूर्ति पक्षको झट्काप्रति संवेदनशीलता देखाउँछ, विशेष गरी खाद्य वस्तुहरूमा।
खाद्य बनाम गैर-खाद्य मुद्रास्फीति: सबै क्षेत्रहरूमा, खाद्य र पेय पदार्थको मूल्य मासिक आधारमा घटेको छ (जस्तै, हिमालमा -०.६६%, पहाडमा -०.६४%), सम्भवतः सुधारिएको कृषि आपूर्ति वा मौसमी कारकहरूका कारण। तर, गैर-खाद्य र सेवाहरूको मुद्रास्फीति लगातार उच्च छ (जस्तै, हिमालमा वार्षिक ६.०३%), जुन यातायात, आवास र उपयोगिताहरूमा बढ्दो लागतले संचालित छ। यो प्रवृत्ति ऊर्जा र लजिस्टिकमा विश्वव्यापी मुद्रास्फीति दबाबसँग मेल खान्छ, जसले दुर्गम क्षेत्रहरूलाई असमान रूपमा प्रभावित गर्छ।
आर्थिक वृद्धि र मुद्रास्फीति सन्तुलन: ३.७५% को राष्ट्रिय मुद्रास्फीति दर विश्वव्यापी मापदण्डको तुलनामा मध्यम छ, जसले नेपालले मुद्रास्फीति दबाबलाई तुलनात्मक रूपमा राम्रोसँग व्यवस्थापन गरिरहेको संकेत गर्छ। ५७.२% को उल्लेख्य निर्यात वृद्धि र विप्रेषण आप्रवाह (नेपाली रुपैयाँमा ९.४%) आर्थिक लचिलताको सकारात्मक संकेत हो, जसले खपत र बाह्य स्थिरतालाई समर्थन गर्छ। तर, राजस्व घाटा (खर्च रु.८३९.३६ अर्ब बनाम राजस्व रु.७२०.३५ अर्ब) ले मुद्रास्फीतिलाई नबढाई सार्वजनिक खर्च कायम राख्न राम्रो राजस्व परिचालनको आवश्यकता देखाउँछ।
नीतिगत सुझावहरू
तथ्यांकले क्षेत्रीय भिन्नताहरूलाई सम्बोधन गर्न र आर्थिक स्थिरता कायम राख्न लक्षित नीतिगत हस्तक्षेपको आवश्यकता देखाउँछ:
क्षेत्रीय मूल्य स्थिरता: सरकार र एनआरबीले हिमाल र पहाडी क्षेत्रहरूमा आपूर्ति शृंखलालाई सुधार गर्न ध्यान दिनुपर्छ ताकि गैर-खाद्य मुद्रास्फीतिलाई कम गर्न सकियोस्। यातायातमा अनुदान वा ग्रामीण पूर्वाधारमा लगानीले लागत घटाउन मद्दत गर्न सक्छ।
कृषि समर्थन: खाद्य मूल्यमा मासिक कमी सकारात्मक संकेत हो, तर नीति निर्माताहरूले यो प्रवृत्ति कायम राख्न किसानहरूलाई बजार, बीउ र मलमा राम्रो पहुँच प्रदान गरेर समर्थन गर्नुपर्छ, विशेष गरी तराई र पहाडी क्षेत्रहरूमा।
मौद्रिक नीति समायोजन: वार्षिक आधारमा ९.९% ले विस्तार भएको विस्तृत मुद्राप्रदाय र निजी क्षेत्रको कर्जा ७.७% ले बढेको अवस्थामा, एनआरबीले तरलता निगरानी गर्नुपर्छ ताकि अर्थतन्त्र, विशेष गरी काठमाडौं उपत्यकाजस्ता शहरी क्षेत्रहरूमा, जहाँ खपत उच्च छ, तात्न नपाओस्।
निर्यात-प्रेरित वृद्धि: ५७.२% को निर्यात वृद्धि एक उज्ज्वल पक्ष हो। सरकारले निर्यात-उन्मुख उद्योगहरूलाई प्रोत्साहन, व्यापार सम्झौता र पूर्वाधार विकासमार्फत समर्थन जारी राख्नुपर्छ ताकि यो गति कायम रहोस्।
आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पहिलो आठ महिनामा नेपालको अर्थतन्त्रले लचिलता देखाएको छ, ३.७५% को मध्यम मुद्रास्फीति, बलियो शोधनान्तर बचत र उल्लेख्य निर्यात वृद्धिसहित। तर, क्षेत्रीय मुद्रास्फीतिमा भिन्नताले हिमाल र पहाडी क्षेत्रहरूमा लागत दबाबलाई सम्बोधन गर्न लक्षित हस्तक्षेपको आवश्यकता देखाउँछ। विश्वव्यापी आर्थिक चुनौतीहरूको सामना गर्दै, नेपालले मुद्रास्फीति नियन्त्रण र वृद्धि-उन्मुख नीतिहरूबीच सन्तुलन कायम राख्नुपर्छ ताकि यसका विविध पारिस्थितिक क्षेत्रहरूमा समान विकास सुनिश्चित होस्।
