कात्तिकमा ३८ करोडभन्दा बढी पूँजीगत लाभकर संकलन, बजार बढेपछि कर संकलनमा सुधार

चालु आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को कात्तिक महिनामा सरकारलाई ३८ करोड ५ लाख ९९ हजार रुपैयाँ बराबरको पूँजीगत लाभकर (Capital Gains Tax) संकलन गरिएको छ। सिडिएस एन्ड क्लियरिङ लिमिटेड (CDSC) का तथ्यांक अनुसार कात्तिकमा शेयर कारोबारबाट प्राप्त नाफामाथि लगानीकर्ताले बुझाएको कर असोज महिनाको तुलनामा उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ। कर संकलनमा आएको यो सुधार बजारमा देखिएको हल्का उठानसँग प्रत्यक्ष रूपमा जोडिएको मानिन्छ।

समीक्षा महिनामा व्यक्तिगत लगानीकर्ताबाट प्राप्त पूँजीगत लाभकरमध्ये दीर्घकालीन कारोबारबाट १२ करोड ७१ लाख ७१ हजार रुपैयाँ संकलन भएको छ। खरिद गरेको शेयर एक वर्षपछि मात्रै बिक्री गर्दा दीर्घकालीनको दर लागू हुन्छ। त्यस्तै, एक वर्षभन्दा कम अवधिमा कारोबार गर्ने लगानीकर्ताबाट १६ करोड ३५ लाख ५३ हजार रुपैयाँ पूँजीगत लाभकर उठाइएको छ। अल्पकालीन कारोबारमा कर दर उच्च हुने भएकाले यस खण्डबाट कर संकलन उल्लेखनीय देखिन्छ।

यस्तै, संस्थागत लगानीकर्ताबाट भने कात्तिक महिनामा ८ करोड ९८ लाख ७३ हजार रुपैयाँ पूँजीगत लाभकर संकलन भएको छ। संस्थागत लगानीकर्तामा कर दर १० प्रतिशत रहेको हुँदा संस्थागत कारोबार बढेपछि कर संकलन स्वाभाविक रूपमा बढ्ने गर्छ। समग्रमा हेर्दा कात्तिक महिनामा कर संकलन असोजको तुलनामा राम्रो देखिएको छ। असोजमा सरकारलाई जम्मा २४ करोड ३६ लाख ५६ हजार रुपैयाँ मात्रै पूँजीगत लाभकर प्राप्त भएको थियो। कात्तिकमा भने सो रकम करिब १४ करोड रुपैयाँले वृद्धि भएको छ।

कात्तिकमा सेयर बजार सूचक पनि सामान्य वृद्धि भएको थियो। असोजमा नेप्से २४८७.१७ विन्दुमा बन्द भएको थियो भने कात्तिकको अन्तिम कारोबार दिनसम्ममा सूचक ५३.४ अंकले बढेर २५४०.५७ विन्दुमा पुगेको थियो। बजारमा आएको यो सामान्य वृद्धि र सुधारका कारण लगानीकर्ताले आंशिक नाफा बुक गर्न सके र त्यसैको प्रभाव पूँजीगत लाभकर संकलनमा देखिएको विश्लेषण गरिन्छ। तर, जेन्जी आन्दोलनपछि सिर्जित राजनीतिक–आर्थिक अनिश्चितताले बजारलाई पूर्ण रूपमा सक्रिय हुन अझै बाधा पुर्‍याइरहेको छ।

चार महिनाको समग्र कर संकलन हेर्दा चालु आर्थिक वर्षको साउनदेखि कात्तिकसम्म सरकारले ३ अर्ब ३८ करोड ३३ लाख २४ हजार रुपैयाँ पूँजीगत लाभकर उठाएको छ। साउन महिनामा मात्र २ अर्ब १५ करोड ७५ लाख ६९ हजार, भदौमा ६० करोड १४ लाख ९९ हजार, असोजमा २४ करोड ३६ लाख ५६ हजार, र कात्तिकमा ३८ करोड ५ लाख ९९ हजार रुपैयाँ कर संकलन भएको छ। यसले बजारको सक्रियता साउन र भदौतिर उच्च भए पनि असोज र कात्तिकमा सामान्य भएजस्तै कर संकलन प्रवृत्ति देखाउँछ।

यद्यपि, यही अवधिको गत आवको तथ्यांकसँग तुलना गर्दा चालु वर्षको कर संकलन निकै कम देखिन्छ। गत आवको साउनदेखि कात्तिकसम्मै ८ अर्ब २० करोड रुपैयाँ पूँजीगत लाभकर उठेको थियो, जुन अहिलेभन्दा करिब ६ अर्ब रुपैयाँले बढी हो। साउनमा मात्रै ४ अर्ब २७ करोड, भदौमा २ अर्ब ५७ करोड, असोजमा ५८ करोड, र कात्तिकमा ७५ करोड ८७ लाख कर उठेको थियो। त्यसको तुलनामा यस वर्ष कात्तिकमा आधाभन्दा कम कर उठ्नु बजार कमजोर भएको स्पष्ट संकेत हो।

गत आवभरमा कुल १६ अर्ब ५४ करोड रूपैयाँ पूँजीगत लाभकर संकलन भएको थियो। तर चालु आवमा बजारले गति लिन नसकेको, कारोबार सुक्खा भएको र लगानीकर्तामा अनिश्चितता बढेको कारण कर संकलनमा ठूलो संकुचन आएको विश्लेषकहरूको भनाइ छ। यस वर्ष बजार स्थिर नभएर बारम्बार उतार–चढाव भएको, तथा राजनीतिक संकट, ब्याजदर, तरलता र अर्थतन्त्रको समग्र दिशाबारे अनिश्चितता हुँदा लगानीकर्ताको जोखिम लिन चाहने क्षमतामा समेत कमी आएको देखिन्छ।

कर संरचनाको सन्दर्भमा, शेयर कारोबारमा प्राप्त खुद नाफामाथि लगानीकर्ताले तोकिएको दरमा सरकारलाई कर बुझाउनुपर्छ। खरिद गरेको शेयर एक वर्षपछि बिक्री गर्दा ५ प्रतिशत, एक वर्षभित्र बिक्री गर्दा ७.५ प्रतिशत, र संस्थागत लगानीकर्तालाई १० प्रतिशत कर तिर्नुपर्ने प्रावधान छ। यदि शेयर बिक्री गर्दा नाफा नभएमा पूँजीगत लाभकर तिर्नु नपर्ने व्यवस्था छ।

समग्रमा, कात्तिक महिनामा पूँजीगत लाभकर संकलन असोजको तुलनामा सुधार भए पनि गत वर्षको समान अवधिको तुलनामा संकलन अझै धेरै कमजोर रहनु बजारको चलायमान अवस्था र लगानीकर्ताको मनोविज्ञानलाई देखाउने सूचक बनेको छ।