पियर टु पियर (P2P) लेन्डिङ: वैकल्पिक वित्तीय प्रणालीको नयाँ युग

हालको डिजिटल युगमा पियर टु पियर (P2P) लेन्डिङ परम्परागत बैंकिङ प्रणालीको वैकल्पिक माध्यमको रूपमा उदाएको छ। यसले व्यक्तिहरूलाई बैंकजस्ता वित्तीय संस्थाहरूको संलग्नता बिना नै प्रत्यक्ष रूपमा एक-अर्कालाई ऋण दिन र लिन अवसर प्रदान गर्छ। यस प्रविधिले वित्तीय पहुँचलाई व्यापक बनाउँदै नयाँ लगानीका अवसर सिर्जना गरिरहेको छ। तर, P2P लेन्डिङसँग सम्बन्धित जोखिमहरू पनि छन्, जसलाई नियमन, उचित व्यवस्थापन, र सचेत लगानीद्वारा कम गर्नुपर्छ।

P2P लेन्डिङ कसरी काम गर्छ?

P2P लेन्डिङ डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत ऋणदाता (लोन दिने व्यक्ति) र ऋणी (लोन लिने व्यक्ति) लाई जोड्छ। यस प्रणालीमा:

• ऋणदाताले बैंकको बचत खातामा भन्दा उच्च ब्याजदरमा पैसा लगानी गर्न पाउँछन्।

• ऋणीले बैंकहरूबाट कर्जा लिन गाह्रो परेमा सरल प्रक्रिया अपनाएर ऋण प्राप्त गर्न सक्छन्।

P2P प्लेटफर्मले ऋणीको क्रेडिट मुल्याङ्कन, ब्याजदर निर्धारण, र वित्तीय कारोबारको व्यवस्थापन गर्छ। तर, बैंकहरू जस्तै यसले ऋणको जिम्मेवारी बहन गर्दैन। यसको अर्थ, ऋणदाताले आफ्नै जोखिममा पैसा लगानी गर्नुपर्छ।

P2P लेन्डिङसँग सम्बन्धित जोखिम र नियमन

P2P लेन्डिङमा उच्च ब्याजदरको अवसर भए पनि जोखिम पनि त्यत्तिकै छ।

• ऋणीले पैसा नतिर्ने (डिफल्ट) जोखिम उच्च हुनसक्छ।

• नियमनको अभावमा ठगी र अनैतिक कारोबारको सम्भावना रहन्छ।

• बैंकिङ सुरक्षाको अभाव – बैंकहरूमा जस्तै निक्षेप सुरक्षण कोष P2P लेन्डिङमा हुँदैन।

विकसित मुलुकहरू जस्तै बेलायत, अमेरिका, र भारतमा P2P लेन्डिङ नियमन भइसकेको छ, जसमा ऋणदातालाई पारदर्शी जानकारी दिने, न्यूनतम पुँजी कोष राख्ने, र जोखिम व्यवस्थापन गर्न कडा मापदण्ड लागू गरिएका छन्। नेपालमा भने P2P लेन्डिङ अझै नियमनको चरणमा छ। नेपाल राष्ट्र बैंक (NRB) ले यस प्रणालीलाई नियमन गर्न आवश्यक तयारी गरिरहेको छ।

P2P लेन्डिङ र क्राउड फन्डिङको भिन्नता

धेरैजसोले P2P लेन्डिङलाई क्राउड फन्डिङ सँग मिल्दोजुल्दो ठान्छन्, तर यी दुईमा महत्त्वपूर्ण भिन्नता छन्।

• P2P लेन्डिङ ऋण दिने प्रणाली हो, जसमा ऋणदाताले ब्याजसहित पैसा फिर्ता लिन्छन्।

• क्राउड फन्डिङ भने विभिन्न व्यक्तिहरूबाट परियोजनाको लागि आर्थिक सहयोग संकलन गर्ने प्रणाली हो, जसमा पैसा फर्काउने प्रतिबद्धता हुँदैन।

क्राउड फन्डिङ तीन प्रमुख प्रकारका हुन्छन्:

1. दान-आधारित (Donation-based) – सामाजिक कार्यका लागि सहयोग संकलन।

2. इक्विटी-आधारित (Equity-based) – लगानीकर्ताले कम्पनीमा स्वामित्व प्राप्त गर्ने।

3. पुरस्कार-आधारित (Reward-based) – भविष्यमा सेवा वा उत्पादन प्राप्त गर्ने सर्तमा रकम संकलन।

P2P लेन्डिङ भने प्रत्यक्ष ऋण प्रणाली भएकोले यसलाई बैंकको वैकल्पिक उपायको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।

नेपालमा P2P लेन्डिङको सम्भावना

नेपालमा हालसम्म वित्तीय प्रणाली बैंकिङ प्रणालीमै निर्भर छ। तर, P2P लेन्डिङले स्टार्टअप, साना व्यवसाय, र वित्तीय पहुँचबिहीन समुदायहरूलाई सहयोग पुर्‍याउन सक्छ। डिजिटल अर्थतन्त्रको वृद्धिसँगै यो प्रणाली नेपालमा पनि लोकप्रिय बन्न सक्छ।

तर, नियमनको अभावमा ठगी, ऋण डिफल्ट, र अनैतिक ब्याजदरको सम्भावना उच्च हुन सक्छ। नेपाल राष्ट्र बैंक (NRB) ले ठोस कानुनी संरचना र नियमन ल्याउन नसक्दा P2P लेन्डिङ अनौपचारिक र जोखिमपूर्ण हुनसक्छ।

व्याख्या: के P2P लेन्डिङले परम्परागत बैंकिङलाई विस्थापित गर्न सक्छ?

P2P लेन्डिङले वित्तीय प्रणालीमा नयाँ युगको सुरुवात गरेको छ। यसले परम्परागत बैंकिङलाई चुनौती दिँदै, डिजिटल र समावेशी वित्तीय प्रणालीतर्फ मार्ग प्रशस्त गरिरहेको छ। तर, पूर्ण रूपमा बैंकिङ प्रणाली विस्थापित गर्न यो सक्षम छैन।

यो प्रणाली बैंकिङ क्षेत्रको पूरक हुनसक्छ, जसले नव-व्यवसायीहरूलाई कर्जा पहुँच दिन मद्दत गर्छ। तर, यदि नेपालले P2P लेन्डिङलाई व्यवस्थित रूपमा नियमन गर्न सकेन भने, यो प्रणाली अनौपचारिक वित्तीय गतिविधिको रूपमा सीमित हुन सक्छ। त्यसैले, नेपालमा P2P लेन्डिङको भविष्य नियमन, प्रविधि, र लगानीकर्ताको सचेतनामा निर्भर रहनेछ।